رادیوتراپی سرطان سینه: روش پرتودرمانی و عوارض احتمالی

در پرتودرمانی یا رادیوتراپی سرطان سینه از پرتوهای ایکس با انرژی بالا، پروتون‌ها یا سایر ذرات برای نابود کردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. سلول‌هایی مانند سلول‌های سرطان که به سرعت رشد می‌کنند در برابر تاثیرات رادیوتراپی بیشتر از سلول‌های عادی آسیب پذیر هستند.

پرتوهای ایکس یا ذرات، بدون درد و نامرئی هستند. شما پس از درمان، آلودگی رادیواکتیو نمی‌گیرید پس مشکلی ندارد در کنار افراد دیگر از جمله کودکان بمانید.

نوبت دهی بهترین پزشکان متخصص رادیوتراپی در تهران

رادیوتراپی برای سلول‌های سرطانی ممکن است به دو روش انجام شود:

• پرتو درمانی خارجی. یک دستگاه، پرتوهایی را از بیرون بدن شما به سینه شما می‌تاباند. این روش، رایج‌ترین نوع رادیوتراپی برای سرطان سینه است.
• پرتو درمانی از نزدیک (براکی تراپی). پس از آن که برای برداشتن تومور، عمل جراحی انجام دادید، پزشک شما به طور موقتی یک دستگاه پرتوتابی در سینه شما نزدیک به محل تومور کار می‌گذارد، سپس یک منبع رادیواکتیو را درون دستگاه به مدت کوتاه در طول دوره درمان شما قرار می‌دهد.

رادیوتراپی تقریبا در هر مرحله از درمان سرطان سینه انجام می‌شود. یک روش موثر برای کاهش ریسک برگشت سرطان پس از جراحی محسوب می‌شود. علاوه بر این، اغلب برای کم کردن علائم ناشی از سرطان که به دیگر بخش‌های بدن گسترده شده است (سرطان سینه متاستاز کرده) استفاده می‌شود.

نوبت دهی بهترین پزشکان متخصص خون و آنکولوژی در تهران

چرا رادیوتراپی انجام می‌شود

رادیوتراپی سلول‌های سرطانی را نابود می‌کند که بعد از عمل جراحی سرطان سینه برای کمک به جلوگیری از بازگشت سرطان به کار می‌رود. همچنین می‌توان از آن برای تسکین درد و علائم دیگر ناشی از سرطان سینه پیشرفته استفاده کرد.

در اینجا روش‌های اصلی رادیوتراپی سرطان سینه را آورده‌ایم. در مورد این گزینه‌ها با پزشک خود که در زمینه رادیوتراپی تخصص دارد (سرطان شناس رادیوتراپی) صحبت کنید.

رادیوتراپی پس از لامپکتومی

معمولا پس از لامپکتومی (جراحی برای برداشتن بخشی از بافت سینه)، از رادیوتراپی استفاده می‌شود. لامپکتومی، جراحی است که تنها تومور و بخش اندکی از بافت طبیعی سینه در اطراف آن را بر می‌دارد. اضافه کردن مرحله رادیوتراپی بعد از لامپکتومی، ریسک برگشت سرطان را در سینه بیمار کاهش می‌دهد. برگشت بیماری می‌تواند ماه‌ها یا سال‌ها بعد اتفاق بیفتد به این دلیل که سلول‌های سرطانی بعد از عمل جراحی به صورت کامل از بین نمی‌روند. رادیوتراپی به نابودی سلول‌های باقی مانده سرطانی کمک می‌کند.

اغلب به لامپکتومی همراه با رادیوتراپی، درمان حفاظتی گفته می شود. آزمایش‌های بالینی در مقایسه‌های انجام شده بین لامپکتومی با رادیوتراپی یا بدون رادیوتراپی نشان می‌دهد که رادیوتراپی اضافه، منجر به کاهش معنادار بازگشت سرطان سینه می‌شود و همچنین ثابت شده است که به اندازه برداشتن کل سینه موثر واقع می‌شود. در شرایط خاص اگر ریسک بازگشت سرطان پایین باشد ممکن است پزشک سرطان شناس شما پیشنهاد کند رادیوتراپی بعد از لامپکتومی انجام نشود.

• رادیوتراپی خارجی کل سینه. یکی از رایجترین انواع رادیوتراپی بعد از توده برداری، رادیوتراپی کل سینه (تابش دهی کلی سینه) است. برنامه زمانی رادیوتراپی کامل (دوره رادیوتراپی) به درمانهای روزانه (قسمت بندی) تقسیم شده است.
  مدت‌هاست که رادیوتراپی کل سینه اغلب به صورت روزانه، 5 روز در هفته (معمولا از شنبه تا چهارشنبه) به مدت 5 تا 6 هفته انجام می‌شود. روش‌های فوری رادیوتراپی در حال حاضر نیز رایجند. برای مثال، با روشی که موسوم به رادیوتراپی با دوز بالا است شما دوزهای کمی بالاتر را در چند جلسه دریافت می‌کنید. این کار سبب می‌شود در عرض دو هفته رادیوتراپی کامل شود و درمان در 3 یا 4 هفته به پایان برسد. آزمایش‌های بالینی نشان داده‌اند که این برنامه‌های درمانی کوتاهتر در جلوگیری از برگشت سرطان به خوبی برنامه های بلندتر عمل می‌کنند و ممکن است ریسک برخی از عوارض جانبی را کاهش دهند.

• تابش دهی بخشی از سینه. برای برخی از زنانی که سرطان آنها در مراحل اولیه است تابش دهی بخشی از سینه می‌تواند یکی از گزینه‌های درمانی باشد. رادیوتراپی به ناحیه‌ی اطراف تومور برداشته شده هدف گرفته می‌شود، در این بخش بیشترین ریسک باقی ماندن سلول‌های سرطانی وجود دارد. این تابش دهی می‌تواند به صورت داخلی همراه با رادیوتراپی از نزدیک (براکی تراپی) یا به صورت خارجی از طریق (فوتون‌های) اشعه ایکس یا پروتون‌ها انجام شود. از آنجایی که بخش کوچکتری تحت درمان قرار می‌گیرد، ممکن است در جدول زمانی کوتاه‌تری برای مثال یک تا دو بار درمان در روز به مدت سه تا 5 روز انجام شود.

نوبت دهی بهترین پزشکان متخصص جراحی سرطان سینه در تهران

رادیوتراپی پس از ماستکتومی

برداشتن کل سینه خطر برگشت سرطان را در بافت‌های باقی مانده دیواره سینه یا غده‌های لنفی از بین نمی‌برد. در بسیاری از موارد خطر برگشت بیماری به اندازه کافی بالا هست که رادیوتراپی پس از ماستکتومی (برداشتن سینه) توصیه می‌شود. به این نوع از رادیوتراپی، رادیوتراپی پس از ماستکتومی گفته می‌شود و معمولا 5 روز در هفته به مدت 5 تا 6 هفته انجام می‌شود. فاکتورهایی که شما را در معرض ریسک برگشت سرطان سینه در دیواره سینه یا غده های لنفاوی قرار می‌دهند و ایجاب می‌کند رادیوتراپی بعد از ماستکتومی را در نظر بگیرید شامل موارد زیر می‌شوند:

• گره‌های لنفاوی که نشانه‌های سرطان سینه را نشان می‌دهند. گره‌های لنفاوی زیر بغل (آگزیلاری) که نتیجه تست سلول‌های سرطانی آنها مثبت در آمده است نشان می‌دهد که برخی از سلول‌های سرطان از تومور اولیه گسترش یافته‌اند.
• اندازه بزرگ تومور. توموری که بزرگتر از دو اینچ (5 سانتی‌متر) باشد معمولا خطر برگشت سرطان در آنها نسبت به تومورهای کوچکتر بالاتر است.
• حاشیه‌های بافت که نشانه‌های سرطان سینه را نشان می‌دهند. پس از آن که بافت سینه برداشته شد، حاشیه‌های بافت به دنبال نشانه‌هایی از سلول‌های سرطانی آزمایش می‌شود. حاشیه‌های بسیار باریک یا حاشیه‌هایی که نتیجه تست سرطان برای آنها مثبت در آمده است از جمله فاکتورهای ریسک برگشت سرطان محسوب می‌شوند.

رادیوتراپی برای سرطان سینه پیشرفته متاستاز نکرده

رادیوتراپی برای درمان موارد زیر نیز استفاده می شود:

• تومورهای سینه‌ای که نمی‌توان با عمل جراحی آنها را برداشت.
• سرطان سینه همراه با التهاب، نوع تهاجمی سرطان که به مجرای لنفی پوست پوشاننده سینه گسترش می‌یابد. افرادی که به این نوع از سرطان مبتلا شده اند معمولا قبل از ماستکتومی شیمی درمانی می شوند پس از آن رادیوتراپی می‌شوند تا خطر برگشت بیماری کاهش یابد.

رادیوتراپی برای جلوگیری از متاستاز سرطان سینه

اگر سرطان سینه به اندامهای دیگر بدن گسترش یابد (متاستاز کند) و تومور باعث درد و علائم دیگر شود می‌توان از رادیوتراپی برای کوچک کردن تومور و کم کردن علائم استفاده کرد.

پروتون درمانی

در پروتون درمانی، دوز تابش پرتو برای درمان بافت هدف دقیق‌تر انجام می‌شود و از بافت‌های سالم اطراف حفاظت می‌شود. زیرا پرتوهای پروتون بر خلاف اشعه ایکس از بافت هدف عبور نمی‌کنند. بنابراین، محققان امید دارند پروتون درمانی ریسک مشکلات جدی طولانی مدت رادیوتراپی را کاهش دهد. با این حال، پروتون درمانی هنوز ریسک عوارض جانبی خود را دارد زیرا بافت هدف ممکن است شامل پوست، ماهیچه‌ها، اعصاب و دیگر بافت‌های مهم باشد. پروتون درمانی روی بیمارانی که سرطان آنها در مراحل آغازین است و سرطان پیشرفته بدون متاستاز سینه داشته اند تحقیق و بررسی شده است.

عوارض جانبی و خطرات احتمالی

عوارض جانبی رادیوتراپی بسته به نوع درمان و بافت تحت درمان به طور معناداری فرق می‌کند. عوارض جانبی بیشتر در پایان دوره رادیوتراپی خود را نشان می‌دهند. بعد از آن که جلسات رادیوتراپی به پایان رسیدند روزها یا هفته طول می‌کشد تا عوارض جانبی از بین بروند.

از عوارض جانبی شایع رادیوتراپی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خستگی خفیف تا متوسط
• تحریک پوستی – مانند خارش، قرمزی، پوسته پوسته شدن یا تاول‌هایی شبیه به آفتاب سوختگی
• تورم سینه
• تغییر در حس‌های پوستی

بسته به نوع بافتی که در معرض اشعه قرار می‌گیرد، رادیوتراپی ممکن است باعث افزایش یا ایجاد عوارض جانبی زیر شود:

• تورم بازو (ادم لنفاوی) اگر که غده‌های لنفاوی زیر بازو تحت درمان قرار گرفته باشند
• آسیب یا مشکلاتی که منجر به برداشتن ایمپلنت در زنانی شود که ماستکومی داشته اند و برای بازسازی سینه برای آنها ایمپلنت گذاشته بودند
• به ندرت اما ممکن است باعث شکستگی دنده یا نازکی دیواره سینه شود
• التهاب بافت ریه یا آسیب به قلب شود
• به ندرت اما ممکن است باعث سرطان‌های ثانویه مانند سرطان استخوان یا ماهیچه (سارکوما) یا سرطان ریه شود

مراحل و آمادگی قبل از رادیوتراپی

شما با تیم رادیوتراپی و متخصصان درمانی که با هم کار می‌کنند تا رادیوتراپی شما را برنامه‌ریزی و انجام دهند ملاقات می‌کنید. اعضای این تیم معمولا شامل موارد زیر می‌شوند:

• یک متخصص سرطان شناسی رادیولوژیست، پزشکی که در درمان سرطان با پرتو تخصص دارد. پزشک سرطان شناس رادیوتراپی، درمان مناسب را برای شما تعیین می‌کند پیشرفت شما را دنبال و درمان شما را در صورت لزوم تنظیم می‌کند.
• یک متخصص فیزیک پرتو تابی و یک پزشک متخصص تنظیم دوز پرتو (دوزیمتریست) کسی که با توجه به دوز پرتوهای مناسب شما و انتقال آن محاسبات و اندازه‌گیری ها را انجام می‌دهد.
• پرستار سرطان شناسی رادیوتراپی، پرستاری که حرفه‌ای و یا دستیار پزشک است و به سوالات شما در مورد درمان و عوارض جانبی پاسخ می‌دهد و به شما کمک می‌کند تا در دوره رادیوتراپی سلامتی خود را حفظ کنید.
• متخصص رادیوتراپی سرطان، کسی است که تجهیزات رادیوتراپی را آماده و درمان شما را انجام می‌دهد.

پیش از شروع درمان، پزشک سرطان شناس پرتو شناسی سابقه درمانی شما را با شما مرور می‌کند و روی شما آزمایش‌های فیزیکی انجام می‌دهد تا مشخص کند که آیا رادیوتراپی برای شما مفید است یا خیر. پزشک سرطان شناس شما همچنین در مورد مزایای بالقوه و عوارض جانبی رادیوتراپی با شما صحبت خواهد کرد.

رادیوتراپی خارجی

پیش از شروع جلسه اول رادیوتراپی، جلسه برنامه‌ریزی (شبیه‌سازی) خواهید داشت که در این جلسه متخصص رادیولوژیست سرطان شناسی با دقت بافت سینه و نقاط دقیقی که باید در درمان هدف گرفته شوند برای شما تشریح خواهد کرد. در حین جلسه شبیه سازی پزشک شما به موارد زیر اشاره خواهد کرد:

• متخصص رادیوتراپی سرطان به شما کمک می‌کند تا بهترین وضعیت را برای هدف گرفتن ناحیه مبتلا به سرطان و جلوگیری از صدمه به بافت‌های اطراف پیدا کنید.
• سی تی اسکن انجام می‌دهید تا متخصص سرطان شناسی رادیوتراپی بتواند ناحیه درمان را شناسایی کند و بافت‌های طبیعی را دور نگه دارد. همان طور که دستگاه سی تی در اطراف شما حرکت می‌کند صدای نویز خواهید شنید. سعی کنید آرامش خود را حفظ کنید و تا جای ممکن بی حرکت باقی بمانید تا به درمان دقیق خود کمک کنید.
• متخصص رادیوتراپی سرطان روی بدن شما با جوهر نیمه دائمی یا با نقطه های تتوی ریز علامت می گذارد. این نشانه ها به متخصص رادیوتراپی سرطان کمک می‌کند تنظیمات پرتو تابی را انجام دهد. از شما خواسته می‌شود نشانه ها را پاک نکنید.
• متخصص تعیین دوز، متخصص فیزیک پرتو تابی و پزشک سرطان شناسی رادیوتراپی از نرم افزار کامپیوتری برای برنامه‌ریزی درمان شما استفاده می‌کنند. زمانی که شبیه‌سازی و برنامه ریزی کامل شد و چند بار کیفیت رادیوتراپی تضمین شد شما می‌توانید درمان خود را شروع کنید.

رادیوتراپی داخلی

پیش از آن که رادیوتراپی داخلی از نزدیک (براکی تراپی) شروع شود، یک دستگاه مخصوص برای قرار دادن مواد پرتوزا در ناحیه‌ای که تومور از آنجا برداشته شده است (بستر تومور) جایگذاری می‌شود. ممکن است این کار یا در زمان جراحی شما انجام شود یا این که چند روز بعد در یک عمل جداگانه، جاسازی انجام شود.

چه انتظاری را باید در طول درمان رادیوتراپی داشته باشیم

رادیوتراپی معمولا تا هشت هفته بعد از جراحی شروع می‌شود مگر آن که برنامه شیمی درمانی برای سرطان سینه وجود داشته باشد. زمانی که برنامه شیمی درمانی گذاشته شد، معمولا رادیوتراپی سه تا چهار هفته بعد از پایان شیمی درمانی شروع می‌شود. احتمالا رادیوتراپی شما به صورت سرپایی در بیمارستان یا مراکز درمانی دیگر انجام می‌شود.

یک دوره درمانی رایج شامل یک رادیوتراپی یک بار در روز و 5 روز در هفته (معمولا از شنبه تا چهارشنبه) به مدت 5 تا 6 هفته می‌شود. پخش کردن جلسات درمانی به شما کمک می‌کند در همان حال که سلول‌های سرطانی نابود می‌شوند به سلول‌های سالم فرصت بهبودی بدهید.

رادیوتراپی کل سینه را می‌توان به دفعات به سه یا چهار هفته کاهش داد. علاوه بر این، رادیوتراپی بخشی از سینه را می‌توان در 5 روز یا کمتر کامل کرد. متخصص سرطان شناسی رادیوتراپی می‌تواند به شما کمک کند تا دوره مناسب درمانی را انتخاب کنید.

رادیوتراپی خارجی

معمولا در یک جلسه رادیوتراپی عادی خارجی روند زیر دنبال می‌شود:

• زمانی که شما وارد بیمارستان یا مرکز درمانی می‌شوید، وارد اتاق مخصوصی می‌شوید که به طور اختصاصی برای رادیوتراپی طراحی شده است.
• ممکن است از شما خواسته شود لباس خود را در بیاورید و لباس بیمارستانی بپوشید.
• متخصص پرتو تابی سرطان به شما کمک می‌کند در وضعیتی قرار بگیرید که در جلسه شبیه سازی تمرین کرده بودید.
• متخصص پرتو تابی چند عکس اشعه ایکس می‌گیرد تا مطمئن شود شما در وضعیت درستی قرار گرفته اید.
• متخصص پرتو تابی اتاق را ترک می‌کند و دستگاه تابش پرتو (شتاب دهنده خطی) را روشن می‌کند.
• با این که متخصص پرتو تابی در اتاق حضور ندارد اما از یک اتاق دیگر روی صفحه مانیتور شما را زیر نظر دارد. معمولا امکان صحبت شما و متخصص پرتو تابی از طریق اینترکام وجود دارد. اگر احساس بیماری یا ناراحتی کردید به متخصص پرتو تابی اطلاع دهید تا در صورت لزوم رادیوتراپی را متوقف کند.

تابش پرتو تنها چند ثانیه طول می‌کشد اما باید برای هر جلسه 15 تا 45 دقیقه وقت بگذارید زیرا هر روز چند دقیقه‌ای طول می‌کشد تا شما در همان وضعیت دقیق روز قبل قرار گیرید. این مرحله امکان تابش دقیق پرتوها را تضمین می‌کند.

رادیوتراپی بدون درد است. ممکن است در وضعیتی که لازم است قرار گیرید احساس ناراحتی کنید اما معمولا این مدت زمان کوتاه است.

پس از جلسه آزاد هستید تا به فعالیت‌های عادی خود برگردید. مراحل مراقبت از خود را در خانه مانند مراقبت از پوست همان طور که پزشک یا پرستار شما توصیه کرده‌اند انجام دهید.

در برخی موارد، زمانی که یک جلسه رادیوتراپی کامل شد پزشک شما ممکن است رادیوتراپی را افزایش دهد. به این معنی که 4 یا 5 روز به رادیوتراپی می افزاید یا بخش‌هایی از پرتو را که باید به طور مستقیم به ناحیه ای که بیشترین نگرانی را ایجاد کرده است افزایش می‌دهد. برای مثال زمانی که رادیوتراپی کل سینه کامل شد پرتو بیشتری به ناحیه‌ای که تومور از آنجا خارج شده است (حفره ی لامپکتومی) تابیده می‌شود.

پرتو تابی داخلی

برای پرتو تابی داخلی یک یا دو بار در روز منبع رادیواکتیو به مدت چند دقیقه وارد دستگاه پرتو تابی کاشته شده می‌شود. این کار معمولا به صورت سرپایی انجام می‌شود و شما می توانید بین جلسات بیمارستان را ترک کنید.

بعد از دوره درمان دستگاه پرتو تابی کاشته شده خارج می‌شود. ممکن است قبل از برداشتن دستگاه به شما داروی ضد درد بدهند. این ناحیه ممکن است به مدت چند روز یا چند هفته همان طور که بافت از جراحی و رادیوتراپی خود را بازسازی می‌کند حساس یا دردناک باشد.

نتایج

پس از کامل کردن دوره رادیوتراپی، پزشک سرطان شناسی رادیوتراپی یا دیگر اعضای کادر درمانی برای شما زمان مراجعه بعد از درمان تنظیم می‌کنند تا پیشرفت درمان شما را زیر نظر داشته باشند، به دنبال عوارض جانبی دیر هنگام بگردند و نشانه‌های برگشت سرطان را بررسی کنند. همینطور یک لیست از سوال‌هایی که می‌خواهید از کادر درمانی بپرسید آماده کنید.

بعد از این که رادیوتراپی شما کامل شد در صورت مشاهده موارد زیر، آنها را به کادر درمانی اطلاع دهید:

• درد مداوم
• توده جدید، کوفتگی، رش یا تورم
• کاهش وزن غیر قابل پیش بینی
• تب یا سرفه ای که قطع نمی شود
• هر گونه علائم آزار دهنده دیگر