داروهای شیمی درمانی چه چیزهایی هستند؟

شیمی درمانی چگونه انجام می‌شود؟

شیمی درمانی یکی از روش‌های درمان سرطان است که با استفاده از ورود دارو به بدن، سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهد و آن‌ها را از بین می‌برد. داروهای شیمی درمانی معمولا فرمولاسیون قدرتمندی دارند و همین باعث می‌شود گاهی علاوه بر سلول‌های سرطانی سلول‌‌های عادی و سالم بدن را هم از بین ببرد (که عوارض جانبی آن به همین دلیل هستند). هدف شیمی درمانی بسته به نوع سرطان و سطح یا استیج آن، متفاوت خواهد بود. گاهی شیمی درمانی نه برای درمان سرطان، بلکه برای کاهش درد و راحتی بیمار انجام می‌‌شود. داروهای شیمی درمانی همچنین می‌توانند با متوقف کردن رشد سلول‌ها، علائم سرطان را کاهش بدهند.

چرا شیمی درمانی انجام می‌دهیم؟

یک داروی شیمی درمانی، هر چه که باشد، به طور کلی به بدن ما کمک می‌کند که یا از سرطان خلاص شود و یا علائم آن را مدیریت کند. شیمی درمانی معمولا برای رسیدن به یکی از این اهداف انجام می‌شود:

• پیش از جراحی یا رادیوتراپی برای کاهش سایز تومور
• بعد از جراحی یا رادیوتراپی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی مانده
• به عنوان یک درمان مستقل. مثلا برای درمان سرطان غدد لنفاوی یا خون
• برای درمان سرطان‌‌هایی که بعد از درمان، دوباره برگشته‌اند
• برای سرطان‌های متاستاتیک (که به نقاط دیگر بدن گسترش پیدا می‌کنند)

شیمی درمانی چه عوارضی دارد؟

همان طور که گفتیم داروهای شیمی درمانی به خاطر قدرت زیادشان گاهی علاوه بر سلول‌های سرطانی، سلول‌های عادی و سالم بدن را هم تحت تاثیر قرار می‌دهند. تخریب هر سلول سالمی در بدن، یک اختلال یا عارضه جانبی ایجاد می‌کند. با وجود این که بیشتر عوارض شیمی درمانی بعد از پایان دوره آن از بین می‌روند و بدن بیمار به حالت عادی برمی‌گردد، بسیاری از افراد در طول دوره از این مشکلات رنج می‌برند:

• ضعف و خستگی
• ریزش موهای سر و بدن
• کاهش میل جنسی
• کاهش اشتها
• تهوع و استفراغ
• اسهال و مشکلات مختلف سیستم گوارشی
• خونریزی یا کبودی در بدن
• کم خونی
• درد در گلو و دهان

و تعداد زیادی علائم دیگر که فرد به فرد متفاوت هستند. برای شناختن کامل شیمی درمانی، عوارض و شیوه‌های مختلف انجام این درمان می‌‌توانید به مقاله عوارض شیمی درمانی در پلی نیک سر بزنید.

تقسیم‌بندی داروهای شیمی درمانی

داروهای شیمی درمانی را می‌توان بر اساس ساختار شیمیایی‌شان، شیوه کارشان و نسبت و روابطشان با دیگر داروها دسته‌بندی کرد. بعضی از داروهای شیمی درمانی بیشتر از یک کار می‌‌کنند و ممکن است در دو دسته‌بندی قرار بگیرند. دانستن شیوه کار هر داروی شیمی درمانی، برای پیش‌بینی و مدیریت عوارض جانبی آن ضروری است. این دانش به پزشک کمک می‌کند که بفهمد کدام داروها برای کدام بیماران تاثیرگذارتر هستند و چه ترکیبی را می‌توان برای درمان‌های خاص به کار برد.

عوامل آلکیله کننده (Alkylating agents)

این عوامل، انواع خاصی از داروهای شیمی درمانی هستند که با تخریب DNA، از تقسیم (کپی شدن) سلول جلوگیری می‌کنند. عوامل آلکیله کننده در تمام فازهای تقسیم سلولی استفاده می‌شوند و می‌توانند در درمان انواع مختلفی از سرطان از جمله سرطان ریه، سینه، تخمدان، سرطان خون، هوچکین و سارکوم تاثیرگذار باشند. از آن جایی که کار داروهای شیمی درمانی آلکیله کننده، تخریب DNA  است، می‌توانند روی سلول‌های مغز استخوان – که کارشان ساختن سلول‌های خونی جدید است- هم تاثیرگذار باشند. در بعضی از موارد نادر، همین موضوع باعث ایجاد سرطان خون می‌شوند. ایجاد سرطان خون بر اثر استفاده از عوامل آلکیله کننده تا حدود زیادی مرتبط با دوز این داروهای شیمی درمانی است. یعنی هرچه دوز آن کمتر باشد، خطر کمتری وجود دارد. خطر ایجاد این نوع سرطان، 5 تا 10 سال بعد از درمان به بالاترین حد ممکن می‌رسد. این‌ها تعدادی (و فقط تعدادی) از داروهای شیمی درمانی آلکیله کننده هستند:

• آلترتامین (Altretamine)
• بنداموستین (Bendamustine)
• بوسولفان (Busulfan)
• کاربوپلاتین (Carboplatin)
• کارموستین (Carmustine)
• کلورامبوسیل (Chlorambucil)
• سیسپلاتین (Cisplatin)
• دکاربازین (Dacarbazine)

نیترو سورها (Nitrosoureas)

نیترو سورها گروهی از عوامل آلکیله کننده هستند که ماموریت ویژه‌ای دارند. داروی شیمی درمانی که یک عامل آلکیله کننده عادی باشد، نمی‌تواند به داخل مغز برود اما نیتروسورها می‌توانند. این گروه داروهای شیمی درمانی به خاطر توانایی عبور از سد خونی-مغزی به راحتی به داخل مغز سفر می‌کنند و برای همین در درمان انواع سرطان مغز بسیار مفید هستند. چند نمونه از این داروها:

• کارموستین (Carmustine)
• لوموستین (Lomustine)
• استرپتوزوسین (Streptozocin)

آنتی متابولیت (Anti-metabulites)

همان طور که از اسمشان مشخص است، این دسته از داروهای شیمی درمانی در DNA و RNA اختلال ایجاد می‌کنند و جایگزین روند طبیعی کار آن‌ها می‌شوند. وقتی این اتفاق می‌افتد، DNA نمی‌تواند از خودش کپی بسازد و این یعنی توقف تقسیم سلول و در نتیجه کند شدن روند پیشروی سرطان. آنتی متابولیت‌ها معمولا به عنوان داروی شیمی درمانی در درمان سرطان خون، انواع سرطان سینه و تخمدان و سرطان دستگاه گوارش استفاده می‌شوند. این داروها، مثال‌هایی از آنتی متابولیت‌ها هستند:

• آزاسیتیدین (Azacitidine)
• کلادریبین (Cladribine)
• کلوفارابین (Clofaranin)
• هیدرکوسیورآ (Hydroxyurea)
• متوترکستات (Methotrexate)
• فلودارابین (Fludarabine)

آنتی بیوتیک های ضد تومور (Anti-tumor antibiotics)

این داروها، اسمشان شبیه داروهایی است که عفونت را برطرف می‌کنند اما کارکردشان شبیه آن‌ها نیست. این دسته خاص از داروهای شیمی درمانی، با عوض کردن ساختار DNA داخل سلول‌های سرطانی رشد و تقسیم آن‌ها را متوقف می‌کنند. یکی از آنتی بیوتیک‌های ضد تومور آنتراسیکلین‌ها هستند. آنتراسیکلین‌ها روند کار آنزیم‌های داخل DNA را دستکاری می‌کنند. آنزیم‌ها در واقع پروتئین‌‌هایی هستند که به تقسیم سلولی کمک می‌کنند. آنتی بیوتیک‌ها هم مثل نیتروسورها در درمان انواع زیادی از سرطان استفاده می‌شوند. بعضی از آنتی بیوتیک‌های ضد تومور را بشناسید:

• دانوروبیسین (Daunorubicin)
• دوکسوروبیسین (Doxorubicin)
• دوکسوروبیسین لیپوسومال (Doxorubicin liposomal)
• اپیروبیسین (Epirubicin)
• آیداروبیسین (Idarubicin)
• والروبیسین (Valrubicin)

یکی از نگرانی‌هایی که به صورت گسترده در مورد این نوع داروی شیمی درمانی وجود دارد این است که اگر در دوزهای بالا تجویز شود می‌تواند باعث ایجاد مشکلات دائمی قلب شود. به همین دلیل همه آن‌ها در تجویز محدودیت دارند.

مهارکننده‌های میتوتیک (mitotic inhibitors)

این نوع داروهای شیمی درمانی، آلکیله کننده‌های نباتی هم نامیده می‌شوند. ترکیب مهارکننده‌های میتوتیک به گونه‌ای است که از گیاهان به دست می‌آید. این دارو، می‌تواند جلو تقسیم سلولی (همان میتوز) را بگیرد، اما می‌تواند با جلوگیری از ساخته شدن پروتئین در سلول به تمام چرخه آسیب وارد کند. به همین دلیل، تجویز مهارکننده‌های میتوتیک باید با دقت و مطالعه زیاد انجام بگیرد.