چطور می‌توانیم مطمئن باشیم که شیمی درمانی جواب داده است؟

شیمی درمانی یکی از روش‌هایی دارویی درمان سرطان است که با تغییر DNA سلول‌های سرطانی یا تخریب آن‌ها، سرطان را در بدن از بین می‌برد. دوره شیمی درمانی سرطان و تعداد جلساتش، تعداد و دوز داروهای آن و ترکیبش با دیگر درمان‌ها، همه به تشخیص و تصمیم پزشک متخصص بستگی دارند. گاهی شیمی درمانی تنها به عنوان یک درمان مستقل و برای از بین بردن یک تومور استفاده می‌شود و گاهی شیمی درمانی سرطان را بعد از اتمام دوره جراحی و رادیوتراپی، با از بین بردن باقیمانده سلول‌های سرطانی در بدن درمان می‌کند. یکی از سوال‌هایی که برای بیشتر افراد تحت درمان سرطان (با شیمی درمانی) به وجود می‌آید، این است که دوره‌شان چقدر طول می‌کشد و چطور می‌توانند بفهمندکه شیمی درمانی برایشان مفید بوده و سرطان را کاملا از بین برده؟ اصلا شیمی درمانی می‌تواند کاملا سرطان را از بین ببرد یا در بعضی از موارد فقط می‌تواند پیشروی را کنترل کند؟ در این مطلب سعی می‌کنیم انواع شیمی درمانی سرطان را بشناسیم و به این سوال هم پاسخ بدهیم.

شیمی درمانی سرطان را چگونه درمان می‌کند؟

شیمی درمانی یک درمان دارویی برای سرطان است که سلول‌های مبتلا به سرطان را در بدن از طریق ورود مواد شیمیایی تحت تاثیر قرار می‌دهند. این تاثیر، معمولا برابر با تخریب آن سلول‌های خاص است اما گاهی هم می‌تواند به تغییر DNA آن‌ها منجر شود. این DNA همان بخشی است ک به سلول‌ها دستور تقسیم می‌دهد تا زیاد شوند و به بافت‌های سالم ضربه بزنند. شیمی درمانی، معمولا برای یکی از این اهداف انجام می‌شود:

• کاهش تعداد کل سلول‌های سرطانی در بدن
• کاهش امکان پخش سرطان در بدن
• کوچک کردن اندازه تومور: شیمی درمانی سرطان را با از بین بردن تومور یا کم کردن اندازه‌اش از بین می‌رود. ممکن است بعد از این نوع درمان سرطان، به دارو یا جراحی نیاز پیدا نکنید.
• کاهش علائم برگشتی سرطان: برای سرطان‌هایی مثل سرطان سینه که ریسک بازگشتشان بالاست، معمولا شیمی درمانی تجویز می‌شود.
• تکمیل درمان‌های دیگر: اگر برای برداشتن تومور تحت درمان جراحی هستید، ممکن است پزشکتان شیمی درمانی را برای حذف و تخریب سلول‌های باقیمانده سرطانی توصیه کند.

شیمی درمانی معمولا چقدر طول می‌کشد؟

طول مدت شیمی درمانی معمولا به عوامل مختلفی بستگی دارد که مهم‌ترینشان این‌ها هستند:

• نوع، سایز و مکان قرارگیری سرطان
• سن
• سلامت عمومی بدن
• ویژگی‌های فیزیولوژیکی هر فرد

بیشتر انواع شیمی درمانی سرطان در چرخه‌های تکرار شونده تجویز می‌شوند. طول یک دوره بستگی به نوع داروها دارد اما بیشترشان بین 2 تا 6 هفته طول می‌کشند. تعداد دوزهایی که در هر دوره به بیمار داده می‌شوند هم بستگی به نوع داروها دارد. مثلا ممکن است در روز اول دوره، تنها یک نوع دارو دریافت کنید و در هفته‌های بعد دوزها بیشتر شوند. معمولا بعد از پایان دو دوره، یک چکاپ کلی انجام می‌شود تا درمانگر مطمئن شود که داروها موفق عمل کرده‌اند. در بعضی از انواع خاص شیمی درمانی سرطان هم، درمان تا زمانی که داروها کار کنند ادامه پیدا می‌کند.

چطور مطمئن شویم که شیمی درمانی موفق بوده؟

میزان تاثیرگذاری شیمی درمانی معمولا با میزان پاسخگویی (responce) آن سنجیده می‌شود و می‌توان با یکی از این چهار حالت متوجه آن شد:

• پاسخگویی کامل: کل سرطان یا تومور از بین رفته و هیچ نشانه‌ای از بیماری وجود ندارد. یک تومور مارکر ممکن است در طیف نرمال دیده شود.
• پاسخگویی حدودی: درصدی از سرطان از بین رفته اما بیماری هنوز باقی است. نشانه‌های بیماری در فرد دیده می‌شوند.
• بیماری ساکن (stable): سرطان نه پیشروی کرده و نه از بین رفته. میزان بیماری در بدن تغییری نکرده و علائم ثابت هستند.
• عدم پاسخگویی: پیشروی بیماری ادامه دارد و میزان بیماری در بدن، به بیشتر از حالتی که قبل از شروع شیمی درمانی بوده رسیده است.

چه زمانی باید میزان موفقیت شیمی درمانی را بسنجیم؟

برای فردی که به تازگی درمان سرطان را شروع کرده و شیمی درمانی برایش تجویز شده، ابتدا تعداد جلسات مشخص می‌شود. آنکولوژیست تعداد خاصی از دوره‌ها و جلسات را بر اساس پروتکل درمانی تجویز می‌کند و ممکن است سنجش موفقیت شیمی درمانی، حتی در میان دوره‌ها اتفاق بیفتد. تعداد جلسات شیمی درمانی سرطان تنها در صورتی بیشتر می‌شود که عدم پاسخگویی اتفاق بیفتد، یعنی درمان به هیچ عنوان بیماری را متوقف نکند. برای افرادی که بیماری‌شان پیشرفته است یا علائم سرطان دوباره به بدنشان برگشته، ممکن است تعداد جلسات شیمی درمانی از ابتدا مشخص نباشد و تیم پزشکی در طول درمان، علائم را بسنجد و بقیه جلسات را تجویز کند. وقتی بیماری به حالت سکون یا کاهش سایز رسیده، ممکن است شیمی درمانی ساده با داروهایی که عوارض جانبی چندانی ندارند ادامه پیدا کند، تنها برای این که از پاسخگویی آن اطمینان حاصل شود. به طور کلی بیشتر افراد حداقل دو سه دوره شیمی درمانی را تا زمان سنجش پاسخگویی پشت سر می‌گذارند.

چه تست‌هایی برای سنجش تاثیرگذاری شیمی درمانی وجود دارد؟

بسیاری از آزمایش‌هایی که برای تشخیص پاسخگویی شیمی درمانی سرطان انجام می‌شوند، همان‌هایی هستند که برای تشخیص اولیه سرطان در بدن باید انجام بدهید.

ایکس ری: عکس‌برداری ایکس ری، از دوزهای پایین امواج رادیویی برای تصویربرداری از ساختارهای درونی بدن استفاده می‌کند و می‌تواند سلول‌های سرطانی (و حضورشان در استخوان) را مشخص کند.

سی تی: اشعه ایکس ری در این تصویربرداری قدرتمندتر است و عکس‌هایی با جزئیات بیشتر و نتایج دقیق‌تر به دست می‌دهد. سی تی برای مکان یابی سرطان در بدن به کار می‌رود.

ام آر آی: امواج رادیویی قدرتمندی برای عکس برداری از ارگان‌ها و ساختارهای بدن در ام آر آی به کار می‌روند.

ماموگرام: نوعی تصویربرداری که برای ردیابی سرطان در سینه استفاده می‌شود.

انواع آزمایش خون: وضعیت خون شما و ترکیبات آن در آزمایش خون سنجیده می‌شود (ترکیباتی مثل آنزیم و پروتئین). اگر موادی که هنگام رشد سرطان در خون آزاد می‌شوند هنوز موجود باشند، احتمالا سرطان کاملا از بین نرفته.

تومور مارکر: تومورها آنزیم، پروتئین و تعدادی از ترکیبات دیگر را در هنگام رشدشان در بدن آزاد می‌کنند. پزشک شما ممکن است برای ردیابی این ترکیبات و اطمینان از پاسخگویی شیمی درمانی سرطان، خون، ادرار و بافت‌های دیگر را در بدنتان مورد بررسی قرار دهد.